(ترجمه)

سوال:

امیر بزرگوار ما، السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته!

از الله متعال می‌طلبم شما را صحت و عافیت داشته باشد!

سوال من اینست: آیا جایز است گوساله‌ای فربهی را که کم‌تر از دوسال سن دارد قربانی نمود؟

جواب:

وعلیکم السلام ورحمة الله وبرکاته!

1. قربانی یک عبادت است و رسول الله صلی الله علیه وسلم، شروط و احکام آن را بیان نموده است. یکی از جمله شروط قربانی، همانا سن آن می‌باشد؛ چنان‌چه رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود:

«لَا تَذْبَحُوا إِلَّا مُسِنَّةً، إِلَّا أَنْ يَعْسُرَ عَلَيْكُمْ، فَتَذْبَحُوا جَذَعَةً مِنَ الضَّأْنِ» (رواه مسلم)

ترجمه: ذبح نکنید؛ مگر مسنی را؛ مگر این‌که بر شما دشوار باشد که در آن صورت گوسفند جذعة (گوسفندی که شش ماه را تمام کرده باشد) را ذبح نمائید.

گاو "مسن" آنست که دو ساله و یا بیشتر از آن باشد. بنابر این، این ادعا که اجماع علماء بر اینست که قربانی نمودن گاو زیر دو سال به شرط آن که فربه بوده و گوشت زیاد داشته باشد، ادعای نادرست است. قربانی نمودن گاوی که کمتر از دو سال سن داشته؛ اما گوشت زیاد داشته باشد، بجز شمار اندکی از مفتیان عصر حاضر، هیچ کس دیگری جایز نمی‌داند و فتوای این مفتیان مخالف دلیل شرعی و نیز مخالف اقوال مجتهدین و علمای سلف صالح می‌باشد.

در نصاب‌ها و مقادیر شرعی نمی‌توان علت‌جویی نمود؛ بلکه نصاب و مقدار هر چیزی را که شریعت معین نموده، بدون هیچ نوع علت‌جویی باید مراعات گردد و حدیث رسول الله صلی الله علیه وسلم بسیار واضح است؛ «لَا تَذْبَحُوا إِلَّا مُسِنَّةً؛ ذبح نکنید مگر مسن را» گاو مسن آنست که دو سال را کامل نموده و وارد سال سوم شده باشد. نهی در این حدیث، جازم و قاطع است و قرینة این جزم و قطع نیز در همین متن واضح است و آن عبارت است از استثنا نمودن کسی‌که مجبور می‌شود و برای چنین کسی اجازه داده شده که "جذعة الضأن" را قربانی نماید و جذعة الضأن، گوسفندی است که شش ماه را کامل نموده باشد.

بناءً قربانی یک عبادت بوده و مانند سایر عبادات، توقیفی می‌باشد که باید بر اساس شروط و اسبابی‌که شریعت بیان نموده، اداء گردد و این شروطی است که نمی‌توان در آن علت‌جویی نمود و قربانی جایز نیست؛ مگر بر اساس این شروط.

1. در کتاب مفاهیم صفحۀ 34 (متن عربی) چنین گفته شده: «نظام‌های اسلامی عبارت از احکام شرعی مربوط به عبادات، اخلاقیات، مطعومات، ملبوسات، معاملات و عقوبات می‌باشد. پس احکام شرعی مربوط به عبادات، اخلاقیات، مطعومات و ملبوسات غیر قابل علت‌جویی است، چنان‌چه رسول الله علیه السلام فرمود: «حُرِّمَتِ الْخَمْرَةُ لِعَيْنِهَا؛ شراب به دلیل خود ذات‌اش حرام گردیده.» و اما احکام شرعی مربوط به معاملات و عقوبات طوری است که می‌توان در آن علت‌جویی نمود؛ زیرا حکم شرعی مربوط به آن مبتنی بر علتی است که باعث به وجود آمدن آن حکم گردیده.

بسیاری عادت نموده اند که در تمام انواع احکام، بر اساس منفعت ناشی از آن علت‌جویی نمایند و دلیل آن، اینست که از رهبری فکری غرب و تمدن متأثر می‌باشند؛ رهبری فکری و تمدنی که تنها منفعت را اساس تمام اعمال قرار داده است. این رهبری فکری با رهبری فکری اسلامی، که روح را اساس تمام اعمال قرار داده و یک‌جا نمودن آن با ماده را منسجم کنندۀ اعمال می‌داند، مخالفت دارد.

با این حساب؛ دراحکام شرعی مرتبط به عبادات، اخلاق، مطعومات و ملبوسات مطلقاً علت‌جویی نمی‌شود، زیرا این احکام هیچ علتی ندارد، بلکه همان گونه که در نص آمده به آن عمل می‌شود و به هیچ وجه بر هیچ گونه علتی بنا کرده نمی‌شود؛ مثلاً نماز، روزه، حج، زکات، چگونگی ادای نماز، تعداد رکعات آن، مناسک حج، نصاب زکات و امثال آن، همه و همه به صورت توقیفی بوده و همانگونه که در نص آمده به آن عمل می‌شود و بدون در نظرداشت علت آن باید مورد قبول و پذیرش قرار گیررد و هیچ نوع علت‌جویی در آن صورت نمی‌گیرد...»

به این ترتیب، درست نیست که سن قربانی از آنچه که در نص آمده کمتر باشد، چه آن گوساله بسیار فربه باشد و یا خیر؛ زیرا نص شرعی سن آن را بدون هیچ علتی بیان نموده و بنابر این، مراعات نمودن آن امر الزامی می‌باشد.

برادرتان عطاء بن خلیل ابوالرشته

2 ذوالحجه 1445هـ.ق

8 جون 2024م.

(ترجمه)

سوال:

السلام علیکم ورحمة الله وبرکاته!

حال شما خوب است؟ از الله سبحانه وتعالی خیر و عافیت را برای شما مسألت دارم؛ همان طوری‌که از او سبحانه وتعالی مسألت دارم که پیروزی را نصیب شما گردانیده و به دست شما خیر را جاری سازد! آمین! اگر خواست الله متعال باشد نیت دارم که در این سال حج را اداء کنم، در نزدم نسبت به رمی جمرات سوالی است، در آنجا بعضی هستند که برای بار اول قبل از نصف شب رمی جمره می‌کنند و در آنجا باقی می‌مانند و بعد از این‌که شب نصف شد بار دوم رمی جمره می‌کنند و من به این باور هستم که این عمل شان اشتباه است. بناءً به نظر من باید حاجی قبل از غروب آفتابِ همان روز رمی جمره نماید؛ سپس به انتظار بماند تا بار دوم را رمی جمره کند و روز با غروب آفتاب تمام می‌شود. آیا این صورت درست است؟

الله متعال به عمر شما برکت دهد و گام‌های شما را برای حق ثابت قدم نگهدارد!

جواب:

وعلیکم السلام ورحمة الله وبرکاته!

در ابتداء از الله سبحانه وتعالی می‌خواهم که راهت را برای رفتن به حج هموار ساخته و کارت را آسان و حج تان را مقبول گرداند و توسط همین حج ترا مورد مغفرت خود قرار دهد!

توصیه می‌کنم که قبل از شروع حج با توجه کامل، احکام حج را بخوانید. کتاب‌هایی‌که احکام حج را بیان نموده بسیار است و در این مورد درس‌ها، شروحات کامل از طرف بعض اهل علم در خصوص حج و احکام حج به شکل تصویری و توضیحی وجود دارد و هم‌چنان برای تان ممکن است که به متخصصین و علماء در جریان حج رجوع کنید و از آنچه برای تان مشکل است، سوال نمائید و علماء در آنجا زیاد هستند. جواب سوال تان قرار ذیل است:

1. رمی جمرات در یوم النحر (روز قربانی) یعنی دهم ذی‌الحجه اول روزهای عید و هم‌چنان در ایام تشریق سه گانۀ تشریق یعنی روز یازدهم، دوازدهم و سیزدهم ذی‌الحجه(روزهای دوم، سوم و چهارم) عید است. رمی در روز سیزدهم ذی‌الحجه، چهارم روزهای عید است که غیر معجل است؛ اما رمی معجل روز عید و دو روز بعد از آن یعنی روزهای یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه است.

2. اما در مورد شروع و ختم جمره و نظری را که من ترجیح می‌دهم قرار ذیل است:

الف) شروع رمی جمره: در یوم النحر تنها رمی جمرۀ کبری است که به هفت سنگ‌ریزه صورت می‌گیرد و بیش‌تر از آن رمی نمی‌شود. بهتر اینست که این رمی جمره با تأسی از عمل‌کرد رسول الله صلی الله علیه وسلم در چاشت یوم النحر باشد. بخاری در صحیح خود از جابر رضی الله عنه روایت نموده که گفته است:

«رَمَى النَّبِيُّ  يَوْمَ النَّحْرِ ضُحًى وَرَمَى بَعْدَ ذَلِكَ بَعْدَ الزَّوَالِ»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه  در چاشت یوم النحر رمی جمره نموده و بعد از آن(جمرات روزهای دیگر) را بعد از زوال انجام داده اند.

در روایت مسلم آمده است:

«رَمَى رَسُولُ الله الْجَمْرَةَ يَوْمَ النَّحْرِ ضُحًى وَأَمَّا بَعْدُ فَإِذَا زَالَتْ الشَّمْسُ»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم در چاشت یوم النحر رمی جمره نموده و(جمرات روزهای ) بعد از آنرا بعد از زوال انجام داده اند.

و به دلیل روایتی‌که ترمذی در سنن خود از ابن عباس نموده:

«أَنَّ النبیﷺ قَدَّمَ ضَعَفَةَ أَهْلِهِ وَقَالَ لَا تَرْمُوا الْجَمْرَةَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم ضعیفان خانواده‌اش را پیش ارسال کردند و فرمودند، جمره نکنید؛ مگر بعد از  طلوع آفتاب.

ابوعیسی گفته حدیث ابن عباس حدیث حسن صحیح است.

اما وقت شروع جمرات روزهای تشریق سه‌گانه را به دلائل ذیل بعد از زوال می‌دانم:

بخاری در صحیح خود از جابر رضی الله عنه روایت نموده که گفت است:

«رَمَى النَّبِيُّ ﷺ يَوْمَ النَّحْرِ ضُحًى وَرَمَى بَعْدَ ذَلِكَ بَعْدَ الزَّوَالِ»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم در چاشت یوم النحر رمی جمره نموده و(روزهای) بعد از آن را بعد از زوال جمره نمودند.

در روایت مسلم چنین آمده است:

«رَمَى رَسُولُ اللهِ ﷺ الْجَمْرَةَ يَوْمَ النَّحْرِ ضُحًى وَأَمَّا بَعْدُ فَإِذَا زَالَتْ الشَّمْسُ»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم جمره را در چاشت یوم النحر انجام داد؛ اما(جمرات روزهای)بعد از آن را بعد از زوال آفتاب انجام دادند.

ابوداود در سنن خود از عائشه رضی الله روایت نموده است که گفت:

«أَفَاضَ رَسُولُ اللهِ ﷺ مِنْ آخِرِ يَوْمِهِ حِينَ صَلَّى الظُّهْرَ ثُمَّ رَجَعَ إِلَى مِنًى فَمَكَثَ بِهَا لَيَالِيَ أَيَّامِ التَّشْرِيقِ يَرْمِي الْجَمْرَةَ إِذَا زَالَتْ الشَّمْسُ كُلُّ جَمْرَةٍ بِسَبْعِ حَصَيَاتٍ يُكَبِّرُ مَعَ كُلِّ حَصَاةٍ وَيَقِفُ عِنْدَ الْأُولَى وَالثَّانِيَةِ فَيُطِيلُ الْقِيَامَ وَيَتَضَرَّعُ وَيَرْمِي الثَّالِثَةَ وَلَا يَقِفُ عِنْدَهَا»

ترجمه: رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی نماز ظهر را اداء کردند در اخیر آن روز افاضه کردند؛ سپس به منی بازگشتند و در آنجا شب‌های روزهای تشریق را ماندند و جمره را بعد از زوال آفتاب می‌زدند که هر جمره هفت سنگ‌ریزه بود و با هر سنگ‌ریزه تکبیر می‌گفتند و در وقت اولی و دومی توقف می‌کردند و قیام شان را دراز نموده خشوع و تواضع می‌نمودند و سومی را رمی می‌کردند؛ اما در وقت آن توقف نمی‌کردند.

در "المغنی ابن قدامه" جلد 3صفحۀ 399 فصل رمی یوم النفر قبل از زوال در ایام تشریق بعد از زوال آمده است: «فصل: در ایام تشریق رمی نشود؛ مگر بعد از زوال. اگر قبل از زوال رمی نمود باید آن را عود کند. در این مورد تصریح شده است، از ابن عمر روایت شده که همین نظر را مالک، ثوری، شافعی، اسحاق و اصحاب رأی نیز گفتند. هم‌چنان از حسن و عطاء روایت شده است با تفاوت این‌که اسحاق و اصحاب رأی یوم النفر را قبل از زوال رخصت کردند و نفر صورت نمی‌گیرد مگر بعد از زوال.

و دلیل ما اینست که رسول الله صلی الله علیه وسلم بعد از زوال رمی جمره نموده، به دلیل این قول عائشه رضی الله عنها که رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی زوال شمس صورت می‌گرفت رمی جمره می‌نمودند و به دلیل قول جابر در مورد چگونگی حج رسول الله صلی الله علیه وسلم که رسول الله صلی الله علیه وسلم را دیدم که در چاشت یوم النحر رمی جمره می‌نمودند و بعد از یوم النحر(جمرات روزهای دیگر) را بعد از زوال شمس انجام دادند و رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموده است: «خُذُوا عَنِّي منَاسِكَكُمْ؛ مناسک خود را از من بگیرید» و ابن عمر گفته است: ما لحظه شماری می‌نمودیم تا وقتی که آفتاب زوال نمود، بعداً رمی جمره نمودیم و به این ترتیب بعد از زوال هر وقتی خواسته باشد رمی جمره جائز است؛ مگر مستحب اینست که رمی جمره در وقت زوال صورت گیرد؛ چنانچه ابن عمر و ابن عباس گفته است که رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی آفتاب زوال می‌نمود، جمرات را رمی می‌نمودند؛ به حدی‌که وقتی از رمی فارغ می‌شدند نماز ظهر را اداء می‌کردند.» ختم متن المغنی.

ب) اما نظری‌که در مورد آخر وقت رمی جمرات ترجیح می‌دهم، قرار ذیل است:

وقت رمی جمرۀ عقبه از چاشت یوم النحر یعنی اول عید شروع شده و الی صبح روز دوم عید ادامه دارد؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه وسلم رمی جمره را از طرف شب تائید نمودند. بخاری در صحیح خود از ابن عباس رضی الله عنهما روایت نموده که گفته است: رسول الله صلی الله علیه وسلم از یوم النحر در "منی" سوال شدند ایشان می‌فرمودند: «لاحرج» هرجی نیست؛ سپس مردی از آن سوال نموده و گفت قبل از ذبح سرم را تراشیدم فرمودند: «اذْبَحْ وَلَا حَرَجَ؛ ذبح کن هیچ حرجی نیست.» سپس آن مرد گفت: بعد از شام رمی جمره نمودم ایشان فرمودند: «لَا حَرَجَ؛ هیچ حرجی نیست». به این ترتیب طبرانی در معجم الکبیر از عطاء از ابن عباس تخریج نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم برای چوپان‌ها رخصت دادند تا در شب رمی جمره نمایند.» و واضح است که شب با دخول فجر ختم می‌شود.

اما در مورد آخر وقت رمی جمرات ایام تشریق باید گفت که آخر وقت صبح روزی است که در پی آن می‌آید. به دلیل روایتی‌که ذکر نمودیم که بخاری در صحیح خود از ابن عباس رضی الله عنهما روایت نموده که گفته است: رسول الله صلی الله علیه وسلم از یوم النحر به منی سوال شدند، ایشان فرمودند: «لَا حَرَجَ» یعنی هیچ حرجی نیست، سپس مردی گفت من قبل از ذبح سرم را تراشیدم فرمودند: «اذْبَحْ وَلَا حَرَجَ» ذبح کن هیچ هرجی نیست، سپس آن مرد گفت من بعد از شام رمی جمره نمودم، فرمودند: «لَا حَرَجَ» هیچ هرجی نیست. واضح است که شب با داخل شدن فجر به پایان می‌رسد.

ج) از قاعده و حکم فوق روز سوم عید که معجل است مستثنی می‌باشد؛ زیرا آخر وقت رمی جمره در روز سوم قبل از غروب آفتاب است تا این‌که روز چهارم عید با غروب آفتاب داخل نشود، در حالی‌که حاجی در"منی" است؛ زیرا اگر روز چهارم داخل شود در حالی‌که حاجی در"منی" است، آن را ترک نکرده؛ پس بر آن لازم است که در"منی" تا روز چهارم باقی بماند. هم‌چنان روز چهارم عید نیز مستثنی شده است؛ مثلاً آخر وقت رمی جمره قبل از غروب آفتاب است؛ زیرا آن روز آخر ایام رمی جمرات است.

3. بنابر توضیحاتی‌که در فوق دادیم، صورت مسأله و یا سوال تان درست نیست؛ چنانچه شما در سوال خود گفتید: «نسبت به رمی جمرات باید گفت که در آنجا بعضی هستند بار اول را قبل از نصف شب رمی جمره می‌کنند و در آنجا باقی می‌مانند و بعد از نصف شب بار دوم رمی جمره می‌نمایند. به نظرم مسأله به این شکل غلط است. به این دلیل به نظرم باید حاجی قبل از غائب شدن آفتاب همان روز رمی جمره کند؛ سپس به انتظار بماند تا بعد از غائب شدن آفتاب بار دوم با تمام شدن روز رمی جمره نماید. آیا این صورت صحیح است؟» و واضح است که منظور شما رمی ایام تشریق است:

الف) صورت مسأله اولی در نزد شما اینست که قبل از نصف شب یازدهم ذی الحجه از ایام تشریق باید رمی جمره کند و این رمی صحیح است؛ اما رمی بعد از نصف شب یازدهم ذی الحجه از بابت روز دوازدهم ذی الحجه نادرست است؛ زیرا قبل از زوال روز دوازدهم ذی الحجه است و سائر ایام تشریق مثل اینست.

ب) صورت مسأله دوم از نظر شما اینست که قبل از غروب آفتاب روز یازدهم ذی الحجه از روز اول ایام تشریق رمی جمره کند که این حالت درست است؛ اما رمی آن بعد از غروب روز یازدهم ذی الحجه از بابت روز دوازدهم ذی الحجه ناجائز است؛ زیرا آن روز قبل از زوال آفتاب روز دوازدهم ذی الحجه است و سائر ایام تشریق هم به همین شکل است.

بناءً آخر وقت رمی جمره یوم النحر و ایام تشریق همان قسمی است که در بند(2-ب) در فوق بیان نمودیم. امیدوارم که حالا مسأله واضح شده باشد.

برادرتان عطاء بن خليل أبو الرشته

2 ذی‌الحجة 1445هـ.ق.

8جون 2024م.

(ترجمه)

از عمرو بن میمون روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم در حالی‌که مردی را اندرز می‌داد به او فرمود:

«اغْتَنِمْ خَمْسًا قَبْلَ خَمْسٍ: شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ، وَصِحَّتَكَ قَبْلَ سَقَمِكَ، وَغِنَاكَ قَبْلَ فَقْرِكَ، وَفَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ، وَحَيَاتِكَ قَبْلَ مَوْتِكَ» (السنن الكبرى للنسائي 10515)

ترجمه: پنج چیز را قبل از پنج چیز غنیمت شمار: جوانی‌ات را قبل از پیری، سلامت‌ات را قبل از بیماری، فراغت و آسودگی‌ات را قبل از گرفتاری، زندگانی‌ات را قبل از مرگ، بی‌نیازیت را قبل از فقر و نیازمندی.

این حدیث شریف ما را به عملی تشویق می‌کند که باعث تقرب ما به الله سبحانه وتعالی می‌شود. رسول اکرم صلی الله علیه وسلم ما به غنیمت شمردن زمان و فرصت، پیش از ضایع شدن آن ارشاد فرموده است. اولین فرصتی که باید غنیمت شمرده شود، جوانی قبل از پیری و ناتوانی در انجام عبادات مستحب است؛ زیرا عبادات فرض هميشه به قدر توانايی می‌باشد. دومین چیز غنیمت شمردن فرصت سلامتی‌مان پیش از بیماری است؛ زیرا سلامتی یکی از عناصری است که مسلمان را در انجام دساتیر الله سبحانه وتعالی یاری می‌کند و نبود سلامتی عذری است که بسیاری از افعال و تکالیف را برطرف و ساقط می‌سازد. بنابراین، کسی‌که از سلامتی برخوردار نیست گناه‌کار نمی‌شود؛ ولی ثوابی را که می‌توانست با انجام اعمال نیک کسب کند به دست نمی‌آورد.

این موضوع در مورد مال نیز صدق می‌کند؛ زیرا مال برای مسلمان رزق و فرصتی است که بتواند توسط آن آخرت خود را آباد کند و آن را در راه اسلام و مسلمانان به انفاق برساند. بنابراین مال و دارایی فرصتی برای کسب یک پاداش بزرگ است، فرصتی که با نبود پول از دست می‌دهد.

علاوه بر این، در حدیث شریف از زمان یاد شده است، زیرا زمان چیزی است که مسلمان باید پیش از آن‌که ضایع شود برای پیروی و اطاعت از الله سبحانه وتعالی آن را استفاده کند، وگرنه در روز قیامت برای او حسرت خواهد بود.

همان‌طور که در حدیث به مرگ و زندگی اشاره شده است؛ زندگی عمری است که الله سبحانه وتعالی برای انسان تعیین و مقدر کرده است و تنها فرصت انسان برای عبادت و عمل در همین زندگی است و بس و زمانی که بمیرد عملش قطع شده، دروازه توبه بسته می‌شود و نوبت حساب فرا می‌رسد.

بر ماست که از زندگانی خود برای کسب خوشنودی و رضایت پروردگار استفاده کنیم و برای جلب رضایت الله سبحانه وتعالی جهد و تلاش نماییم و از این پنج چیز قبل از آن که از دست برود و دیر شده باشد بهره ببریم؛ زیرا فرضی از جانب پرودگار است. 

از الله سبحانه و تعالی می‌خواهیم که ما را در بهره‌برداری از این امور در آن‌چه دوست دارد و می‌پسندد یاری دهد و ما را در زمرۀ افراد تلاش‌گر و کوشا قرار دهد که لایق رضای الله سبحانه وتعالی است. اللهم آمین!

مترجم: الیاس احمدی

(ترجمه)

در تحفۀ آحوذی شرح جامع ترمذی، باب”مَا جَاءَ فِي الْإِمَامِ الْعَادِلِ” از ابو سعید خدری رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:

«إِنَّ أَحَبَّ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَأَدْنَاهُمْ مِنْهُ مَجْلِسًا، إِمَامٌ عَادِلٌ وَأَبْغَضَ النَّاسِ إِلَى اللَّهِ وَأَبْعَدَهُمْ مِنْهُ مَجْلِسًا، إِمَامٌ جَائِرٌ.»

ترجمه: محبوب‌ترین مردم نزد الله در روز رستاخیر و نزدیک‌ترین آنان به الله از لحاظ جایگاه و منزلت حاکم عادل است، کسی‌که بیشتر مورد خشم الله قرار گرفته و دورترین آنان به الله از لحاظ جایگاه و منزلت، حاکم ظالم است.

ملا علی قاری هروی گفته است که (إن أحب الناس) یعنی محبوب‌ترین آنان و امام مناوی گفته است کسانی‌که بیش از دیگران از محبت الله سبحانه وتعالی سعادت‌مند هستند. (وأدناهم) یعنی نزدیک‌ترین آن‌ها، (منه مجلسا) ملا علی قاری گفته است که از جهت مقام و مرتبه‌ به الله سبحانه وتعالی نزدیک هستند و امام مناوی گفته است که نزدیک‌ترین آن‌ها از روی کرامت و بلند‌ترین آن‌ها از روی منزلت خود. (إمام جائر) یعنی حاکم ظالم.

از قاسم بن مخیمره روایت است که گفت: «إنما زمانكم سلطانكم، فإذا صلح سلطانكم ، صلح زمانكم، وإذا فسد سلطانكم، فسد زمانكم» ترجمه: بدون شک که زمان شما وابسته به حاکم شماست، اگر حاکم شما اصلاح شد زمان شما اصلاح می‌شود و اگر حاکم شما فاسد شد زمان شما نیز فاسد خواهد شد.

روایت است: هنگامی‌که خلیفۀ مسلمانان، عمر بن عبدالعزیز رحمه الله به خلافت رسیدند، به حسن بصری رحمه الله نامه‌ای نوشت و از او دربارۀ ویژگی‌های امام عادل پرسید. امام حسن بصری رحمه الله برای خلیفه چنین نوشت:

«ای امیر المؤمنین! بدان که الله عزوجل امام عادل را هدایت‌گرِ هر کج‌رو، بازدارندۀ هر ستمگر،  اصلاح کننده هر تبه‌کار، نیرو و قدرت هر ناتوان، حامی هر مظلوم و پناهگاه هر ستم‌دیده قرار داده است. ای امیر‌المؤمنین! امام عادل همچو چوپانی مهربان و دل‌سوز است که بهترین چراگاه را برای گله‌اش برگزیده، آن‌ها را از چراگاه‌های خطرناک دور می‌کند، از آنان در مقابل حیوانات درنده محافظت کرده و اجازه نمی‌دهد در معرض گرمای شدید یا کدام گزندی قرار گیرند.

ای امیر المؤمنین! امام عادل مانند پدری مهربان برای فرزندانش است که وقتی کوچک هستند برای راحتی آن‌ها و طلب رزق و روزی تلاش می کند و زمانی‌که بزرگ شدند به آن‌ها آموزش می‌دهد و تا زمانی‌که زنده است برای فرزندان خود ذخیره می‌کند تا بعد از مرگش اندوخته‌ای داشته باشند. ای امیر المؤمنین! امام عادل مانند مادر دل‌سوز و مهربانی است که فرزندان خود را دوست دارد، فرزند خود را در دوران بارداری به دشواری حمل کرده و با دشواری زاییده و آن را در نوزادی پرورش می‌دهد؛ طوری‌که شب‌ها را بخاطر فرزندش با بیداری سپری کرده با آرامش آن آرام می‌گیرد، گاهی او را شیر می‌دهد و گاهی از شیر جدا می‌کند و با خوشحالی فرزندش خوشحال شده و با ناراحتی‌ آن غمگین می‌شود.»

ای مسلمانان! آیا حکام شما این صفات را دارند؟ آیا وضعیتی را که در آن به سر می‌برید، نمی‌بینند؟ ما در ابتدا حکام خود را مقصر می‌دانستیم؛ سپس آنان را خائن پنداشتیم؛ اما اکنون می‌بینیم که انواع فسق، فجور و کفر آن‌ها را احاطه کرده است. تصاویری دیده‌ایم که زبان‌های‌مان از گفتن آن عاجز است و زبان عربی توان این را ندارد که زبونی و تبه‌کاری آن‌ها در حق امت اسلامی را بیان کند و دیگر هرگز از عدالت و بی‌عدالتی آن‌ها سخن نمی‌گوییم، پس روز قیامت در نزد الله سبحانه وتعالی چه حالتی خواهند داشت؟ و از الله متعال عافیت و سلامتی مسئلت داریم.

مترجم: حسن سلحشور