(ژباړه)

له ابو سعید خدري رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي:

«سَيَكُونُ مِنْ بَعْدِي أُمَرَاءُ يَغْشَاهُمْ غَوَاشٍ مِنَ النَّاسِ، فَمَنْ صَدَّقَهُمْ بِكَذِبِهِمْ، وَأَعَانَهُمْ عَلَى ظُلْمِهِمْ، فَأَنَا مِنْهُ بَرِيءٌ، وَهُوَ مِنِّي بَرِيءٌ، وَمَنْ لَمْ يُصَدِّقْهُمْ بِكَذِبِهِمْ، وَلَمْ يُعِنْهُمْ عَلَى ظُلْمِهِمْ، فَأَنَا مِنْهُ وَهُوَ مِنِّي» (صحيح ابن حبان 285 )

ژباړه: په راتلونکي کې به داسې حاکمان راشي چې درباریان به پرې راګرځېدلي وي، هر څوک چې هغوی ته ورشي، درواغ یې تصدیق کړي او د هغوی په ظلم کې ورسره ملګري شي، زه ترې بېزار یم او که څوک ورنه شي او ملګرتیا ورسره ونه کړي، هغه له ما څخه دی او زه له هغوی څخه یم.»

دغه حدیث شریف د هغو حدیثونو له ډلې دی چې موږ ته په راتلونکي کې د پېښېدونکو پېښو او دا چې تر هغه وروسته باید څه وکړو، خبر راکوي.

رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ ته خبر راکوي چې داسې کسان واک ته رسېږي چې وړ یې نه دي، له الله سبحانه وتعالی څخه نه ډارېږي او رسول الله صلی الله علیه وسلم خبر ورکوي چې یو شمېر خلک به له دغو حکامو سره مرسته کوي، د هغوی ملتیا به کوي او کړنو ته به یې مشروعیت ورکوي. دغه خلک د سنتو پیروان نه دي او د رسول الله صلی الله علیه وسلم د هدایت پر مسیر نه دي روان.

هغه څه ته چې پام ور اوړي، په دوو بڼو د یادې کلمې تکرار دی، هغه دا چې دغه خلک د استقامت او پر حق د منګولو لګولو د نشت په دلیل د رسول الله صلی الله علیه وسلم له پیروانو او مسلمانانو څخه نه دي. یوازې رسول الله صلی الله علیه وسلم ترې بېزار نه دی، بلکې هر څوک چې پیروي ترې کوي، له دغو خلکو څخه هم بېزار دي. دغه امر مسلمانانو ته د حکامو او د هغوی له لاسپوڅو څخه برائت ورکوي او مسلمانان باید هغه حکام او دننه کړۍ یې ونه مني چې د هغوی په ظلم کې ورسره مرسته کوي.  

په بله برخه کې رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ ته له هغوی سره د تعامل لارې چارې راښيي. باید هغه کړنې او خبرې یې چې د شرعې خلاف یې ترسره کوي، تصدیق نه کړو او له هغوی سره مرسته ونه کړو. د هغوی پر وړاندې باید ودرېږو او څومره چې وس لرو، د هغه منکر د بدلون لپاره چې ترسره کوي یې، و غندو او هغه کسان چې د یادو کسانو کړنې وغندي، د رسول الله صلی الله علیه وسلم د هدایت مسیر په طی کولو سره به کوثر حوض ته لاړ شي.

له الله سبحانه وتعالی څخه غواړم چې د حق کلمې په ویلو او د ظالمانو او د هغوی په غندلو کې له موږ سره مرسته وکړي. زموږ وضعیت داسې بدل کړي څنګه چې الله سبحانه وتعالی پرې راضي وي او موږ د هغو کسانو په ډله کې شامل کړي چې د حوض پر څنډه له رسول الله صلی الله علیه وسلم سره لیده‌کاته کوي. اللهم آمین.

ژباړه: بهیر «ویاړ»

(ژباړه)

له ابو هریره رضی الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«مَنْ لَزِمَ السُّلْطَانَ افْتُتِنَ، وَمَا ازْدَادَ عَبْدٌ مِنْ السُّلْطَانِ دُنُوًّا إِلَّا ازْدَادَ مِنْ اللَّهِ بُعْدًا». [رواه أبو داود، 2859]

ژباړه: «هر څوک چې د حاکم خدمت غوره کړي، په فتنه کې لوېږي او هر بنده چې حاکم ته نږدې شي، په حقیقت کې له الله سبحانه وتعالی څخه لرې کېږي.»

د دغه حدیث د یادولو موخه دا نه ده، چې د اسلامي امت او علماوو تر منځ اړیکې ته زیان ورسېږي، بلکې موخه یې پر هغه واقعیت او حقیقت د امت پوهول دي چې علماء ورسره مخ دي. دلته موخه درباري علماء دي او امت باید درباري علماوو ته له نږدې کېدو څخه ډډه وکړي. پر همدغه اساس له عالم څخه د هغه د مقام او شخصیت له امله پیروي نه کېږي، بلکې د علمیت او باور له مخې یې متابعت او پیروي کېږي.

زموږ پیغمبر رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ ته په یو شمېر احادیثو کې په وار وار د بدو علماوو په اړه خبرداری راکړی او علت یې د علماوو هغه مهم رول دی، چې دوی یې ادا کوي. د علماوو اساسي او اصلي رول دا دی چې دوی د امت د باور کړکۍ ګڼل کېږي، حق له باطل څخه بېلوي او خلک د امن ځای او د رحمن جنت په لوري بیایي.

کېدی شي تر ټولو خطرناکه فتنه چې نن ورځ درباري علماء پکې راګېر دي، دا وي چې له امت سره د سایکس-پیکو د اصولو پر اساس تعامل کوي، هېوادپالنه او مليت‌پالنه یې د امت د دښمنانو له خوښې سره سمه دود کړې ده. هر عالم د خپل هېواد له حاکم سره څنګ کې ودرېد او د امت پر وړاندې یې د هغه ټولو کړنو ته مشروعیت ورکړ؛ په داسې حال کې چې حاکم یې له ګمراهۍ او لارورکۍ سره مخ و او په کوم مسیر چې نوموړی روان و، بشپړ ناسم او د ناپوهۍ وروستۍ کنده ګڼل کېده؛ داسې چې امت تر دې وړاندې دغه ډول حالت نه و لیدلی؛ ان تر دې چې درباري عالم د حاکم سیوری او ښی لاس شو، چې د هغه په مټ به حاکم پر هر لوري او هر چا برید کاوه او بریالی به شو.  

پخوا به عالم د خلیفه پر وړاندې لوړ مقام او منزلت درلود؛ خو اوس چې عالم څنګه له الله سبحانه وتعالی څخه وېرېږي، همداسې له حاکم څخه هم ډارېږي او ان تر هغه زیات وېرېږي. په دغو علماوو کې ځینو یې له یهودو سره د سولې د جواز، د عراق د اشغال لپاره له امریکا څخه د مرستې غوښتلو د جواز او د پارلماني ټاکنو د جواز فتوا ورکړه او هغوی د فاسدې هېواد‌پالنې او چټلې ملیت‌پالنې له لارې په بشپړه توګه د ژوند له واقعیت سره تعامل کړی دی. هو، اې علماوو! دا زموږ د پیغمبر رسول الله صلی الله علیه وسلم له لوري پر تاسو غږ کېږي او بلنه درکول کېږي، چې پاڅېږئ او د حاکم له پیروۍ لاس واخلئ او د عز بن عبدالسلام غوندې دریځ ونیسئ! 

اې ربه! موږ ته یو ځل بیا د نبوت پر منهج دویم راشده خلافت را په برخه کړه، چې په وسیله یې د مسلمانانو تیت و ‌پرک حالت او بې اتفاقي پای ته ورسېږي. اې ربه! له هغوی څخه مصیبت لرې کړه. د خپل کریم نور په مرسته یو ځل بیا ځمکه روښانه کړه. اللهم آمین آمین.

 (ژباړه)

عَنْ عَائِشَةَ قَالَتْ: اسْتأْذنَ رَهْطٌ مِنَ الْيَهُودِ عَلَى رَسُول اللّهِ صلى الله عليه وسلم فَقَالُوا: السّامُ عَلَيْكُمْ. فَقَالَتْ عَائِشَةُ: بَلْ عَلَيْكُمُ السّامُ وَاللّعْنَةُ. فَقَالَ رَسُولُ اللّه صلى الله عليه وسلم: «يَا عَائِشَةُ إِنّ اللّهَ يُحِبُّ الرّفْقَ فِي الأَمْرِ كُلِّهِ»، قَالَتْ: أَلَمْ تَسْمَعْ مَا قَالُوا؟ قَالَ: «قَدْ قُلْتُ: وَعَلَيْكُمْ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ وَفِي رِوَايَةٍ: «يَا عَائِشَةُ إِنَّ اللّهَ رَفِيقٌ يُحِبُّ الرِّفْقَ. وَيُعْطِي عَلَىَ الرِّفْقِ مَا لاَ يُعْطِي عَلَىَ الْعُنْفِ. وَمَا لاَ يُعْطِي عَلَىَ مَا سِوِاهُ». وَفِي رِوَايَةٍ أُخْرَى: «إِنَّ الرِّفْقَ لاَ يَكُونُ فِي شَيْءٍ إِلاَّ زَانَهُ، وَلاَ يُنْزَعُ مِنْ شَيْءٍ إِلاّ شَانَهُ».

ژباړه: له عائشې رضي الله عنها څخه روايت دی چې ويلي يې دي: یهودانو یوې ډلې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه د داخلېدو اجازه وغوښته او ویې ویل: "سام علیکم؛ پر تا دې مرګ وي." عائشه رضي الله عنها وايي چې ما وویل: مرګ او د الله لعنت دې پر تاسو وي. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: اې عایشې! الله (سبحانه وتعالی) په ټولو کارونو کې نرمي خوښوي. ما وویل: ایا وادې نه اورېدل، چې دوی څه وویل؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: ما هم دوی ته وویل: (وعلیکم) مرګ دې پر تاسو وي. (رواه مسلم). په یوه روایت کې راغلي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: اې عایشې! الله (سبحانه وتعالی) مهربان دی او مهرباني او نرمي خوښوي. د مهربانۍ او نرمۍ په بدل کې داسې اجر ورکوي، چې د غوسې او نورو شیانو په بدل کې یې نه ورکوي. په یو بل روایت کې راغلي دي: مهرباني چې په هر شي کې وي، هغه ښایسته کوي او له هر شي څخه چې لرې شي، هغه خراب او معیوب کېږي.

ګرانو دوستانو! 

دلته (رفق) په خبرو کې د نیکۍ او په معامله کې د نرم‌خویۍ په معنا دی. نو څوک چې امر بالمعروف او نهی عن المنکر کوي، هغه باید نیکې خبرې وکړي، نرم خوی ولري او برعکس بدې خبرې ونه کړي، بلکې داسې نېک الفاظ باید وکاروي، چې د خلکو په زړونو کې ځای ونیسي؛ ځکه نېکه خبره د زړونو کیلي ده. که چېرې یې پر زړه باندې نرمۍ او نیکۍ اغېز ونه کړ، نو روا ده چې له هغوی سره په شدت او سختۍ خبره وشي.

 نووي په (الاذکار) کتاب کې لیکلي دي: څوک چې امر بالمعروف او نهی عن المنکر کوي، نو هر مؤدب انسان ته ښايي، چې خپل مخاطب ته داسې الفاظ وکاروي: افسوس ستا پر حال، اې بېچاره، لږ ځان ته پام وکړه! اې پر ځان ظلم کوونکیه! په دې اړه احادیث راغلي دي او په هغو کې یو یې د عدي بن حاتم الثابت حدیث دی، چې په صحیح مسلم کې راغلی دی.

«أن رجلا خطب عند رسول الله صلی الله علیه وسلم فقال: من یطع الله ورسوله، فقد رشد، ومن یعصهما، فقد غوی. فقال رسول الله صلی الله علیه وسلم: بئس الخطیب انت، قل: ومن یعص الله ورسوله»

ژباړه: یوه کس د رسول الله صلی الله علیه وسلم پر خوا کې خطبه بیانوله او ویې ویل: هر څوک چې له الله او د هغه له رسول څخه اطاعت وکړي، هدایت شوی دی او څوک چې له دوی دواړو څخه سرغړونه وکړي، ګمراه شوی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: څه ناوړه خطیب یې، داسې ووایه: څوک چې له الله او د هغه له رسول څخه نافرماني وکړي.

او د جابر بن عبدالله په حدیث کې روایت شوي دي:

«أن عبدا لحاطب جاء یشکوا حاطبا، فقال: یا رسول الله صلی الله علیه وسلم لیدخلن حاطب النار. فقال رسول الله صلی الله علیه وسلم: کذبت، لا یدخلها فإنه شهد بدرا والحدیبیة»

 ژباړه: د حاطب غلام رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او له حاطب څخه یې شکایت وکړ او ویې ویل: حاطب به دوزخ ته ځي. رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: دروغ وایې، هغه دوزخ ته نه ځي، ځکه په بدر او حدیبیه کې يې ګډون کړی و.

همداراز د ذی‎الخویصرة لپاره د رسول الله صلی الله علیه وسلم دا خبره: "ویلک فمن یعدل ان لم اعدل؟؛ افسوس پر تا که زه عدالت ونه کړم، نو څوک به یې کوي؟"

د یماني وزیر محمد بن ابراهیم په کتاب (العواصم والقواسم) کې راغلي دي: «پوه شه چې د شدیدو، وېروونکو او سختو الفاظو د ویلو لپاره څلور شرطونه دي. دوه شرطونه یې مباح دي؛ یو دا چې په خپلو خبرو او عمل کې د مخاطب سپکاوی ونه کړې او بل دا چې ویونکی دروغ ونه وایي. یعنې هغه کس ته چې مکروه عمل کوي، داسې ونه وایي چې، اې ګنهکاره! یا هغه کس ته چې ګناه کوي او نه پوهېږي چي ګناه یې کبیره ده، ونه وایي چې اې فاسقه! همدارنګه مسلمان فاسق ته ونه وایي، چې اې کافره! او همداسې نور. دوه نور شرطونه مستحب دي؛ یو دا چې متکلم ګومان وکړي چې شدیدې خبرې یې د دې لامل کېږي، چې مقابل کس به حق ژر ومني او بل دا چې دلیل به ورته ښه واضح شي؛ د دعوت په برخه کې له دغو حالتونو پرته له دغو الفاظو څخه استفاده مه کوئ. له مور او پلار سره مهرباني کول واجب دي؛ ځکه الله سبحانه وتعالی فرمایي:

﴿فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا﴾ [اسراء: 23]

ژباړه: د هغوی پر وړاندې (اف) هم مه کوئ، چیغې مه پرې وهئ او له ځانه یې مه شړئ، په ډېر احترام خبرې ورسره وکړئ.

امام احمد بن حنبل وايي: کله چې دې پلار د یو بد عمل په کولو ولید، پرته له دې چې له غوسې، غضب او شدت څخه ډکې خبرې ورته وکړې، هغه پوه کړه او نور یې په خپل حال پرېږده؛ ځکه چې پلار د عادي کسانو په څېر نه دی. یعقوب بن یوسف په یوه روایت کې وایي: که مور او پلار دې شراب پلورل، د هغوی خواړه مه خوره او بېرون ته ورڅخه ووځه. په هغه روایت کې چې له ابراهیم بن هاني څخه نقل شوی، راغلي دي: که مور او پلار مو د انګورو ونه درلوده، چې له هغې څخه یې شراب جوړول او بیا یې پلورل، هغوی په معروف امر او له منکر څخه یې منعه کړئ؛ که ستا خبره یې ونه منله، ورڅخه لاړ شه او ژوند ورسره مه کوه. ابوبکر په ذات المسافر کې وایي:

«عن عبد الله بن عمرو بن العاص أن رسول الله صلی الله علیه وسلم قال: "من الکبائر شتم الرجل والدیه. قالوا: یا رسول الله، هل یشتم الرجل والدیه؟ قال: نعم، یسب أبا الرجل، فیسب أباه، ویسب أمه، فیسب أمه»

ژباړه: له عبدالله بن عمرو بن عاص څخه روایت دی، چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: مور او پلار ته ښکنځلې کول کبیره ګناه ده. یوه کس وویل: ایا څوک خپلې مور او پلا ته هم ښکنځلې کوي؟ ویې فرمایل: هو، کله چې یو څوک د بل چا پلار ته ښکنځلې وکړي، نو هغه هم د ده پلار ته ښکنځلې کوي او که د یو بل چا مور ته ښکنځلې وکړي، هغه هم د ده مور ته ښکنځلې کوي.

اولاد باید په مهربانۍ او نرمۍ سره خپل پلار او مور په معروف امر او له منکر څخه منعه کړي او دوی ته روا نه دي چې له هغوی سره په ناوړه او سختو الفاظو خبرې وکړي.

ژباړن: صهیب منصور